GABRIËL WILLEMS m.m.v. RICHARD WILLEMS

De bevrijding van Beveren
(september 1944) in de context van de internationale gebeurtenissen


Overname uit Het Land van Beveren, jg. 53, 2010, nr. 2;- Hertogelijke Heemkundige Kring Het Land van Beveren vzw = www.landvanbeveren.be.

Op Erfgoeddag, zondag 25 april 2010, opende het Gemeentelijk Heemkundig Museum opnieuw de deuren. Jaarthema voor het seizoen 2010 is ”Beveren tijdens de oorlogsjaren (1940-1945)”. Aan de hand van documenten en foto’s wordt een beeld geschetst van het dagelijks leven in de Beverse deelgemeenten tijdens de Tweede Wereldoorlog. De tentoonstelling – uitgewerkt in samenwerking met het gemeentearchief Beveren – is te bezichtigen op de zolder van kasteel Cortewalle op zondagnamiddag, van 14 tot 17 uur, tot en met 26 september 2010.

Naar aanleiding hiervan blikken we terug op de bevrijding van onze regio in 1944, zoals die o.a. door Gabriël Willems is beleefd. Wat hierna volgt, is geen verhaal. Het zijn slechts feiten die chronologisch geordend zijn – van 6 juni 1944 (D-Day) tot 25 januari 1945 (einde van de Slag om de Ardennen) – en een beeld werpen op de gebeurtenissen in Beveren en tegelijk op de gebeurtenissen die ver buiten onze grenzen de wereldpers haalden. Het geeft ons vandaag de dag een totaalbeeld van de evolutie van de laatste oorlogsmaanden van de Duitse bezetting, van de vluchtende Wehrmacht, van de snelle invulling van het plots ontstane no mans’ land door Engelsen en Canadezen, en van de veldtocht van de Eerste Poolse Pantserdivisie (P.P.D.) van generaal Stanislaw Maczek (1892-1994).(1) Deze brigade bestond uit meerdere disciplines namelijk: een pantserdivisie, een artilleriebrigade, een gemotoriseerde infanteriebrigade, en een commandogroep met de daarbij horende diensten. Ze beschikten over ca. 4.000 voertuigen, 450 kanonnen, 400 tanks en 16.000 manschappen. Hun opdracht was om het ”land in een gordel van stromen geprangd” te heroveren: het Waasland en het hele gebied ten zuiden van de Westerschelde.
 

Op 9 september 1984 werd in het centrum van Beveren – het Generaal Maczekplein, aan het kruispunt achter de Sint-Martinuskerk – het borstbeeld van de Poolse generaal Maczek onthuld, geschonken door Czeslaw Kajpus. (Foto F. Buys)

Sinds februari 1944 was de strategische onderwaterzetting van de Wase polders een feit. De Scheldesluizen bleven geopend en bij iedere vloed steeg het waterpeil in onze polders. Op gronden die niet overstroomden, werden ”rommelasperges” geplant. Dit zijn (telefoon)palen van ongelijke lengte waarvan de koppen met elkaar werden verbonden met zinkendraad om luchtlandingen onmogelijk te maken.Ook werden alle openingen en toegangen van de Duitse bunkers tussen Vrasene en Steendorp – daterend van de Eerste Wereldoorlog – dichtgemetseld.

Dinsdag 6 juni 1944 – Arromanches (Frankrijk)
Landing van de geallieerden in Normandië. Meer dan 4.000 grote schepen, enkele duizenden kleine bootjes en 11.000 vliegtuigen werden ingezet om een bruggenhoofd te bouwen op de noordkust van Normandië. Die dag – in de geschiedenis gekend als ”the longest day” – kwamen er 5.000 ton (vijf miljoen kilo) bommen tot ontploffing en werden er duizenden parachutisten en poppen – bij wijze van misleiding – gedropt boven Normandië. De codenaam voor de landingsplaats was ”Omaha Beach”.(2)

Plan van de zogenaamde ”asperges”:
”Als beveiliging tegen vyandelyke landingen van uit de lucht, moeten er palen gezet worden op alle open vlakten, die meer dan 100mx100m oppervlakte hebben. Hierby dient een afstand van 100m genomen te worden vanaf gebouwen of groote boomen.”
(Gemeentearchief Beveren, Doel, 1.865.27; foto F. Buys)
 

Woensdag 7 juni 1944 – Laken
Koning Leopold III wordt met zijn gezin door de Duitsers overgebracht naar een domein in de omgeving van Dresden.

Maandag 12 juni 1944 – Londen
De Duitse troepen zetten hun vergeldingswapens in, de eerste V1-bom treft Londen..(3)

Maandag 12 juni 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in het Liber memorialis het neerstorten van een oorlogsvliegtuig in de buurt van de Gaverlandkapel tijdens de misviering aldaar:
”[…] Doch ik ging verder niet wetende dat er rond de kapel een brandend vliegtuig zocht te landen. De piloot had zijn toestel naar de polders gestuurd ten einde in Melsele (center) geen slachtoffers te maken. Juist wou ik de H. Hostie nutten, pardaf … een onbeseffelijke knal. ’t Was alsof de kapel werd van den grond geheven … Gehuil van het vluchtende volk … regen van glas enz. Een oogenblik stond ik aan den grond genageld […] De H. Hostien lagen bedolven onder de glasscherven. Het kelkdeksel was ongelukkiglijk door den hevigen schok van den kelk gevallen, en ook hierin lagen stukken glas […] Schier al de geschilderde ramen der kapel waren stuk geslagen. Rond de kapel was het eene algemeene verwoesting […] In eenen omtrek van verscheide kilometers waren bijna al de ruiten uit. De pastorij had ook haar deel gekregen. Er waren enkele gekwetste.”

Maandag 26 juni1944 – Normandië
De Franse stad Cherbourg wordt ingenomen door de geallieerden.

Donderdag 29 juni1944 – Melsele
Het mirakuleuze beeld van O.-L.-V.-van-Gaverland wordt op een veilige plaats verborgen.

Dinsdag 18 juli 1944 – Brussel
Adolf Hitler vervangt het militair bestuur van België door een burgerlijkbestuur. Gouverneur van België Alexander von Falkenhausen (4) wordt afgezet.

Dinsdag 18 juli 1944 – Saint-Lo (Normandië)
Saint-Lo wordt ingenomen door de Amerikanen en zij beginnen onmiddellijk aan de vestiging van een bruggenhoofd over de Orne nabij de stad Caen.

Donderdag 20 juli 1944 – Berlijn
In het hoofdkwartier van de Wehrmacht mislukt een aanslag op Adolf Hilter: er vallen vier doden en zeven gewonden, maar de Führer blijft ongedeerd.

Dinsdag 25 juli 1944 – Caen
Caen wordt na hevige gevechten door de Amerikanen ingenomen.

Maandag 31 juli 1944 – Arromanches (Normandië)
De P.P.D. onder leiding van generaal Maczek komt via Arromanches op het Franse vasteland en strijdt er naast Britten, Amerikanen en Canadezen in de frontlinie.

Zondag 6 augustus 1944 – Duitsland
De Nazi’s beginnen met de evacuatie van de uitroeiings- en concentratiekampen in de oostelijke zone.

Dinsdag 8 augustus 1944 – Berlijn
Het volksgerecht spreekt doodstraffen uit tegen de generaals die betrokken waren bij de aanslag op Hitler van 20 juli. Graaf von Stauffenberg e.a. worden gedood. Generaal Rommel die bij de aanslag betrokken bleek, zal op 14 oktober zelfmoord plegen. Het Nazi-bewind arresteert tevens de voornaamste personen van de vroegere Weimar-republiek en van de invloedrijke adel (ca. 5.000 man) om te beletten dat er tegenregeringen zouden gevormd worden. Onder de arrestanten bevindt zich o.a. Konrad Adenauer.(5)

Donderdag 10 augustus 1944 – Parijs
Volksopstand in Parijs. In samenwerking met het Maquis, dat hen van wapens had voorzien, bekogelt de Parijse bevolking vanop de daken de vluchtende Duitsers met brandbommen en granaten.

Dinsdag 15 augustus 1944 – Provence
De geallieerden onder leiding van generaal de Lattre de Tassigny landen in Zuid-Frankrijk.

Zaterdag 19 augustus 1944 – Metz (Frankrijk)
Generaal Hans von Kluge, de Duitse veldmaarschalk en opperbevelhebber van het westelijk front, pleegt zelfmoord omdat hij in ongenade gevallen was doordat zijn tegenoffensief naar Mortain mislukte. Hij blijkt ook betrokken te zijn geweest bij de mislukte aanslag van 20 juli 1944 op Hitler. Maarschalk van Model volgt hem op.

Zondag 20 augustus 1944 – Parijs
Generaal Charles de Gaulle houdt met zijn troepen een defilé op de Champs Élysées.
 

”Zeraar valt binnen en vertelt dat den Duits de tunnels onder water heeft gezet, we zijn van de stad afgesneden, de overzetboot van Sint-Anneke ligt stil, en we wachten maar, Brussel bevrijd, een uur later blijkt het niet waar te zijn, nog wat later zouden de Canadezen al halverwege tussen Brussel en Antwerpen zitten, niemand weet nog wat hij ervan moet en mag geloven…” (Uit: Op de rand van het nest, van Julien Van Remoortere)

21 tot 31 augustus 1944 – Beveren
Het gonst hier van berichten. Via de pers en over de radio, o.a. de BBC , wordt het nieuws opgevangen. Radioamateurs onderscheppen berichten, een passant weet een verhaal te vertellen, en in de straten hoort men gezegden als: ”men zegt... ”, ”naar het schijnt…”, ”waarschijnlijk…” Wat is juist, wat is een ”kwakkel”, of een vals bericht?

De frontlijn van de Duitsers lijkt volledig opgerold. Er is druk en ongeordend verkeer van het terugtrekkende leger. Groepjes Duitse soldaten passeren door de straten en nemen fietsen in beslag. Defecte legerwagens worden, bij gebrek aan benzine, voortgesleept door andere.
Sommige wagens rijden op de velgen of op aan flarden gereden banden. Karren getrokken door paarden volgen in de stoet van terugtrekkende, angstige Duitse soldaten die schieten op alles wat beweegt. ’s Nachts is het zelfs drukker dan overdag. Een astmalijdster in de vroegere Doelstraat
– nu Gerard Van Gervenstraat – die het raam opende om wat verse lucht te krijgen, wordt beschoten maar niet geraakt. Wellicht zijn de sporen van de inslaande kogels nog te zien.

Vanaf eind augustus 1944 mag niemand zijn huis nog verlaten. Enkel tussen 12 en 14 uur mag men de straat op. Vanuit de kerktoren wordt toegezien op de verduistering die van toepassing was.

Maandag 28 augustus 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Tusschen de statie van Melsele (Waas) en den H. Geesthoek, Zwijndrecht, rond het Fort, wordt den trein komende van St. Niklaas, omtrent 10 uur gemitrailleerd door een viertal vliegers. Er waren zes dooden en een dertigtal gekwetsten, waaronder twintig ernstig.” en ”Men vangt aan met het graven van een antitankkanaal, uitgaande van ’Halve Maan’ en doorgaande tot aan het Fort. Honderden mannen van Melsele en elders moesten er aan werken.”

Dinsdag 29 augustus 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Groote scharen Duitschers beginnen af te trekken. Dit houdt aan tot wanneer op 4-9-44 de stad Antwerpen bevrijd wordt.”

Vrijdag 1 september 1944 – Berlijn
Bericht uit Het Laatste Nieuws (6) van 2 september 1944:
”Het hoofdkwartier van de Führer en het opperkommando van de Wehrmacht maken bekend dat de Duitse troepen in Noord-Frankrijk zich terugtrekken en dat de geallieerden Amiens en Verdun hebben ingenomen. In België werden door de Wehrmacht 1950 weerstanders neergeveld.”

Vrijdag 1 september 1944 – Zuid-Frankrijk
Generaal Dwight Eisenhouwer neemt het opperbevel over van het Amerikaanse leger.

Zaterdag 2 september 1944 – Gent
De Duitsers voelen de hete adem van de geallieerden in hun nek en proberen via de pers de bevolking in Vlaanderen te beïnvloeden en op te zetten tegen de geallieerden.
In de Vooruit is te lezen: ”Nieuwe ernstige oorlogsgebeurtenissen bedreigen uw land. Terwijl de voornaamste krachtinspanningen van de Duitsche verdediging zich voor het behoud van het cultureel erfgoed van ons werelddeel en voor de redding van het leven der Europese volkeren tegen den uit het Oosten aanstormende bolsjewistische kolos richt, pogen de slavenlegers van de Amerikaansche imperialisten het Westen van Europa te veroveren. Hun opdracht bestaat er in de geestelijke krachten van het oudste werelddeel te verstikken, de ekonomie en de sociale welvaart van onze volkeren te vernietigen ten einde aan het uitbuitend kapitalisme een nieuwe prooi te verschaffen. Gij kent ook den omvang van het onvergeeflijk verraad waaraan Engeland zich schuldig maakt door zijn samenheulen zoowel met het bolsjiwisme als met den anti-Europeeschen staat van Roosevelt. Vormt tegenover hen een front van de orde, van het recht en van de passende bestraffing. De dag komt dat wij onze vijanden overwonnen en den socialen vooruitgang van onze Europeesche volkeren zullen verzekerd hebben. Vlamingen, weest onze vriendschap en lotsverbondenheid steeds indachtig.” Het bericht wordt ondertekend door de Reichskommissar voor de bezette gebieden van België en Noord-Frankrijk Grohe en door SS-Polizeiführer Jungclaus.

Zondag 3 september 1944 – Brussel
De Welsh Guards bevrijden Brussel. Duitse soldaten steken hun dossiers in brand in de hal van het Brusselse justitiepaleis. Dagenlang komt er rook uit de koepel. Na hun vertrek proberen weerstanders zoveel mogelijk dossiers te redden om zo o.a. aan namen van collaborateurs te geraken. De kelders met opgeslagen voedselvoorraad en sterke drank worden door de Brusselaars leeggehaald.

Maandag 4 september 1944 – Antwerpen
De 11e Britse pantserdivisie, begeleid door de Belgische brigade Piron, bereikt via Boom de stad Antwerpen en bevrijdt ze. Britse tanks beschieten de Duitse Kommandatur op de Meir. Dankzij de goed gecoördineerde actie van genie-officier Eugène Colson (codenaam Harry) valt de haven bijna onbeschadigd in handen van de geallieerden.
In Brussel rijdt de Engelse generaal Horroks, begeleid door de Belgische brigade Piron, naar het koninklijk paleis. Een geestdriftige massa hindert de rit zodanig dat de brigade herhaaldelijk moet halt houden om bloemen en attenties in ontvangst te nemen.

Maandag 4 september 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Men vangt aan met het dooen springen der munitie van het Fort, gelegen Vendoorn. Ruim twee dagen en een nacht heeft dit in beslag genomen.”

Dinsdag 5 september 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Ons volk dacht zich ook reeds vrij en […] kwamen de Belgische vlaggen buiten en was er feeststemming. Spijtig het was maar al te voorbarig.”

Dinsdag 5 september 1944 – Londen
België, Nederland en Luxemburg ondertekenen een douaneovereenkomst en richten samen de Benelux op, waarmee de kiem van de latere Europese Unie wordt gelegd.

Woensdag 6 september 1944 – Poperinge
De Eerste Poolse Pantserdivisie, die in Frankrijk de Seine overstak en Abbeville bevrijdde, heeft via Hesdin – waar ze stafkaarten kregen over de noordelijke gebieden – Sint-Omaars (Saint-Omer) kunnen bevrijden. Ze bereiken de Frans-Belgische grens en rijden via ”den Abbeel” de stad
Poperinge binnen. In de loop van de namiddag wordt Ieper bevrijd.

Donderdag 7 september 1944 – Roeselare
In Roeselare sneuvelen tijdens nachtelijke gevechten zeven soldaten van de P.P.D..

Donderdag 7 september 1944 – Luik
Luik wordt door de 3e Amerikaanse pantserdivisie via noodbruggen bevrijd. Alle bruggen over de Maas waren door de Duitsers opgeblazen.

Vrijdag 8 september 1944 – Brussel
De Belgische regering in ballingschap heeft Londen verlaten en is terug te Brussel.

Vrijdag 8 september 1944 – Tielt
Oprukkende Polen van de P.P.D. en terugtrekkende Duitsers die de Leielinie verlaten, botsen op elkaar en strijden om een verkeersknooppunt bij Tielt. De zware tanks worden gehinderd door de smalle straatjes terwijl Duitse soldaten zich verschansen in de huizen. Het wordt een verbeten strijd die uiteindelijk in het voordeel van de Polen beslecht wordt. De Duitsers geven zich over. Verlies aan Poolse zijde: acht doden en drie tanks.

Vrijdag 8 september 1944 – Londen
De eerste V-2 raket (7) – gelanceerd vanuit Wassenaar bij Den Haag – treft Londen.

5 tot 9 september 1944 – Waasland
Het Waasland wacht gespannen af wat er gaat gebeuren. Wanneer komen de bevrijders? Wat kan en hoe gaat alles gebeuren? De Belgische vlaggen worden uit de kast gehaald om de bevrijders te verwelkomen, maar alles gebeurt in stilte want de Duitsers zijn nog aanwezig. Hier en daar steekt er iemand al een Belgische vlag, maar haastig en zenuwachtig worden de vlaggen terug gestreken omdat er nog Duitse soldaten passeren die hierop agressief reageren. Het Duitse leger – manschappen en materieel die zich nog in West- en Oost-Vlaanderen bevinden – zit in de val en kan alleen via het noorden ontsnappen. De aftocht via Antwerpen is niet meer mogelijk. De tunnel voor voertuigen is langs de rechteroever volgestouwd met natiewagens, stootkarren e.d., en langs de linkeroever is de toegang opgeblazen waardoor deze onder water staat.

In Beveren passeren Duitse soldaten op fietsen en karren. Een auto wordt ter hoogte van Cortewalle in de diepe gracht geduwd en soldaten zijn zinnens het vehikel met handgranaten te vernietigen. Ze besluiten echter het niet te doen om de huizen (lees ruiten) van het Viergemeet te
sparen. Kort na hun vertrek halen omwonenden met geschikt materiaal de motor eruit.

Via de radio volgt de bevolking de vordering van de oprukkende geallieerden. Sinds augustus moeten alle radio’s ingeleverd worden bij de C.O.O.(Commissie Openbare Onderstand). Na het vertrek van de bewakers halen velen hun radio terug naar huis en wordt ook het onbewaakte depot leeggehaald. Achterhoedes van het Duitse leger betrappen de ijverige personen die het depot leeghalen, en nemen hen onder vuur. Eén van hen, een man van de Kallobaan, kwam angstig en hinkend en met een broek vol bloedvlekken langs onze tuin en achterdeur aan het Viergemeet binnen. Hij vroeg en kreeg van mijn moeder een andere broek en kon zo onopvallend thuis geraken.

5 september 1944: talrijke Kallonaars, waaronder burgemeester Victor Cardon, vieren de bevrijding … iets te vroeg.
(Verzameling H.H.K. Het Land van Beveren vzw)

Woensdag 6 september 1944 – Lokeren
In de voormiddag bereikte de 7e Britse tankdivisie Lokeren. De bevrijders worden met bloemen, vlaggen en luidsprekers verwelkomd maar onmiddellijk verder gestuurd. In de namiddag keren de Duitsers terug. Prompt worden de vlaggen gestreken en zwijgen de luidsprekers. ’s Anderendaags vertrekken de Duitsers definitief uit Lokeren en nemen de Canadezen de stad in.

Te Belsele worden weerstanders van Waasmunster door de Duitsers gefusillieerd, en te Verrebroek barricaderen Duitse soldaten de wegen, beginnen loopgrachten te graven en installeren anti-tankgeschut.

Vrijdag 8 september 1944 – Doel
Engelse vliegtuigen voeren een eerste aanval uit op het haventje van Doel.

Zaterdag 9 september 1944 – Gent
De P.P.D. begint vanuit Gent aan een tweevoudige actie, één richting Antwerpen en één richting Axel en Terneuzen.

Zaterdag 9 september 1944 – Sint-Niklaas, Haasdonk en Beveren
Engelse soldaten bereiken met hun tanks de Grote Markt van Sint-Niklaas en sturen onmiddellijk verkenners naar Haasdonk en Beveren.

Omstreeks 13u30 bereiken Engelse verkenners per antichar, jeep en rupswagen het dorpsplein van Haasdonk. ”Ik” [Gabriël Willems], ”toevallig met de fiets in Haasdonk (tussen 12 en 14 uur mocht men buitenkomen), word aangesproken. Men vraagt me of er Duitse Tigertanks – een gevreesd wapen – in de omgeving gezien waren. Mijn ’no’ lijkt hen goed nieuws. Ik fiets terug naar Beveren via de Peerkeswegel, Melselestraat, Beverenstraat, Rotwegel en Smetswegel. Er waren veel mensen op de been in Beveren. Ook hier waren al Engelse verkenners. Ik sprak de Engelse taal en praat met de soldaten, en met de schutters van het verkenningsvoertuig.(8) Voor hen lag een landkaart, geen stafkaart. Het was een gewone kaart met steden, gemeenten en enkel hoofdwegen. Ik rijd naar huis en zeg aan mijn ouders dat ik met de Engelse bevrijders gesproken heb in Haasdonk en in Beveren. Ik neem mijn Michelin-wegenkaart en ga terug naar de Markt waar ondertussen heel veel volk was bijeengekomen om de Engelsen te begroeten en de hand te drukken. Ik geef mijn kaart aan een schutter. De soldaten vragen me om met hen mee te rijden in het verkennersvoertuig richting Melsele. Eén van de soldaten staat zijn plaats af aan mij, en ik klim in het voertuig. Een andere soldaat in het voertuig was een oud-scout afkomstig van Londen. Via de radio krijgen ze toelating om verder te rijden richting Antwerpen. Met de Michelin-kaart op het dak van de wagen vertrekken we naar Melsele.

Ik was nu ook de tolk tussen de verkenners en de bevolking die de weg opliep om de soldaten te verwelkomen. Even voorbij het Geel Huis (aan de Vesten ter hoogte van Beton De Rijcke) vertellen de bewoners dat er nog Duitsers verschanst zitten in de omgeving van de Smoutpot. Hun gegevens worden met de radio gemeld aan de leiding te Sint-Niklaas. Ik stel voor om richting Kallo te rijden via de Kallobaan, Leurshoek en Koolput. De Engelsen vragen toelating aan hun oversten en krijgen ze. Aan de Witte muur, even voorbij de Broekstraat, wordt halt gehouden. Iemand komtzeggen dat een soldaat zich wil laten gevangen nemen. Een van de Engelse soldaten gaat mee, de revolver in aanslag. Hij keert terug met de gevangene die steeds herhaalt: ”me Ruski, me Ruski”. De krijgsgevangene mocht plaastnemen in een rupswagen die het verkennersvoertuig volgde. Omstreeks 17 uur keren de Engelse verkenners terug naar Sint-Niklaas.”

Een Engelse tank op het Beverse Stationsplein,
ter hoogte van ’Café Casino’,
op 9 september 1944.
(Foto Lucien Maes,verzameling A. Rombaut)

Engelse soldaten met hun tank op 9 september 1944
op de hof van de familie G. Maes-Vermeiren, in de Kruibekesteenweg.
(Foto Lucien Maes, verzameling A. Rombaut)

Engelse soldaten op het Beverse Stationsplein, op 9 september 1944.
(Foto Lucien Maes, verzameling A. Rombaut)

Zaterdag 9 september 1944 – Kallo en Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Duitschers hebben zich vastgenesteld te Kalloo en in de Polders rond Melsele. De eerste Engelschen komen.”

Zaterdag 9 september 1944 – Vrasene
Op 9 september bereiken de Canadezen de gemeente Vrasene. In Beveren, Haasdonk en Melsele waren de Engelsen langs geweest, maar de nacht van negen op tien september was het hier en echt niemandsland omdat de geallieerden ’s avonds terugkeerden naar hun basis te Sint-Niklaas.

Zondag 10 september 1944 – Beveren en Kallo
In de voormiddag rijden Engelse legerwagens op de Markt en parkeren zich voor de Sint-Martinuskerk. De Jantjes, een Beverse muziekgroep, hebben zich geïnstalleerd naast de pomp en spelen lustige deuntjes. De aanwezigen die toestromen, beginnen spontaan te dansen met de Engelse soldaten.

Op bestuurlijk vlak is in Beveren een vacuüm ontstaan. Ferdinand Tyteca, Louis Cop (de vader van pater Lucien Cop) (9) en Van Gool vullen dat onmiddellijk op, en staan in voor orde en rust. Enkele Antwerpse weerstanders die de orde verstoren worden door Ferdinand Tyteca tot
de orde geroepen en weggestuurd. Armand Tyteca, zoon van Ferdinand, vervangt de gemeentesecretaris en een vijftal andere Beverenaars worden uitgenodigd om bestuurlijke taken waar te nemen.

”Zo herinner ik [Gabriël Willems] mij nog Achiel Hulstaert, Albert Noppe, Lea Schmidt, Georges Van Geystelen en ikzelf. De schepenen van voor 10 mei 1940 – Onghena, Maes en Vermeiren – nemen terug hun ambt waar en eerste schepen Onghena wordt aangeduid als waarnemend burgemeester. De legerleiding heeft zich geïnstalleerd in het gemeentehuis, en in de burelen van de ravitaillering – de vroegere herenwoning van baron De Brown deTiège waar zich nu het Kruidvat en Tea-room Vivaldi bevinden – gonst het van bedrijvigheid. Wanneer ik er binnen ga, zie ik een tiental Duitse krijgsgevangenen staan waarvan de identiteit wordt gecontroleerd. Men stelt mij de vraag of ik bereid ben de taak op mij te nemen om benzine te verdelen aan weerstandsgroeperingen en bijzondere burgers, waaronder dokters.”

Enkele weerstanders van het N.K.B.-3e Sectie Park die uit Antwerpen naar Beveren zijn afgezakt, rijden – na volgetankt te hebben bij de Engelsen – met auto’s naar Kallo. Ze verlaten hun voertuig en gaan te voet verder langs de Melseledijk die naar het centrum van Kallo leidt. Het was kermiszondag. Halfweg tussen Keetberg en Kallocentrum worden de weerstanders vanuit de huizen rechts op de Melseledijk door de Duitsers gemitrailleerd. Als herinnering aan de elf gevallen weerstanders wordt een monument opgericht op de plaats waar ze het leven verloren. (10)
Zes ervan worden op 23 september met alle eer begraven, na een plechtigheid in de Antwerpse O.-L.-V.-kathedraal. Op het kerkhof van Kallo ligt het graf van G. Brooks, korporaal bij The Queens Royal
Regiment die er overleed op 10 september 1944 (11) op het kerkhof van Melsele ligt het graf van Harold William Warden van hetzelfde regiment die overleed op 11 september 1944. (12)
Op zondagavond 10 september vindt een bevrijdingsbal plaats in zaal Hindra op de Markt, door de weerstand georganiseerd.

Het monument op de Melseledijk, ter herinnering van de gesneuvelde weerstanders.
(Foto F. Buys)

Zondag 10 en maandag 11 september 1944 – Kallo en Melsele
Kallo wordt beschoten door de Engelsen vanuit Beveren. Ze stellen hun geschut op aan de grens van de Blokmeers en het park van het ondertussen verdwenen kasteel Ter Vesten. Er vallen drie slachtoffers: Gustaaf en Vivienne Janssens, vader en dochter, en een foormeisje.
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Engelsche tanks rukken Melsele binnen. Zij vallen Kalloo aan, doch lukken niet de Duitschers te verjagen. Dag en nacht doen deze uitvallen; de eene heviger dan de andere.”

Maandag 11 september 1944 – Verrebroek
De Canadezen hebben zich opgesteld aan de Zandbaan, de huidige Expressweg Antwerpen-Knokke. Duitse SS ’ers en Canadezen beschieten elkaar. De brug over de Watergang wordt tijdens de nacht van 10 naar 11 september door de Duitsers opgeblazen. Een misser van de Canadezen om de uitkijkpost in de kerktoren van Verrebroek uit te schakelen, treft het gemeentehuis. Veldwachter Amandus Van Bogaert, die sinds 4 september zijn dienst had hervat, wordt getroffen door een stuk metaal van een ontploffende schrapnel. Hij kan niet onmiddellijk naar een ziekenhuis gebracht worden en moet noodgedwongen in Verrebroek blijven. Zijn wonde ontsteekt en hij lijdt hoge koorts. Wanneer hij uiteindelijk naar de kliniek in Sint-Niklaas overgebracht wordt, is het te laat en hij sterft er op 6 oktober aan bloedvergiftiging.
Een gedenkplaat in het onmoetingscentrum De Verre herinnert aan de zware beschadiging van de toenmalige gemeenteschool.(13)

Maandag 11 september 1944 – Lokeren
De Poolste troepen bereiken Lokeren.

Maandag 11 september 1944
Gerard De Paep (1898-1985) wordt geschorst als gedeputeerde van het Oost-Vlaamse provinciebestuur en, door een besluit van de gouverneur, op 23 december 1944 ook als provincieraadslid.(14)

Dinsdag 12 september 1944 – Sint-Niklaas
De Poolse troepen bereiken Sint-Niklaas.

Dinsdag 12 september 1944 – Doel
De hele nacht van dinsdag 12 op woensdag 13 september ontploffen obussen in Doel. Vele huizen worden beschadigd.

Woensdag 13 september 1944 – Beveren
”De Engelsen uit de regio komen samen op de markt te Beveren, en omstreeks 18 uur is dit herschapen in een legerkamp. Het regent. Engelse soldaten staan zich te scheren onder het opgestoken zeil van hun wagens en spiegelen zich in een stukje gebroken spiegelglas. Anderen schrijven een brief of bakken iets op een alcoholvuurtje in een koekenpan of gamel.
Ik [Gabriël Willems] loop rond op de markt en praat met hen. Ze weten me te vertellen dat ze het vertreksein afwachten om naar Nederland te vertrekken via Dendermonde, de meest nabije brug over de Schelde.
’s Anderendaags waren ze weg. Ik heb geen idee hoe laat ze die nacht vertrokken zijn.”

In Brussel erkent de Belgische regering acht weerstandsgroeperingen.

Donderdag 14 september 1944 – Beveren
De P.P.D. rijdt Beveren binnen. ”In de namidag ontmoet ik [Gabriël Willems] een Pools soldaat in de Kloosterstraat. Ik verwelkom hem, en na een kort gesprek vraagt hij of ik hem even wil helpen. In de Centrumschool – toen nog in de Kloosterstraat, waar zich tot voor kort de openbare bibliotheek bevond – liggen drie obussen van de Engelse artillerie die niet pasten op hun geschut. De soldaat vraagt me om ze naar zijn jeep te brengen. De Pool draagt er twee, en ik draag de derde.”

Vrijdag 15 september 1944 – Brussel
De Brusselse bioscopen heropenen en vertonen Amerikaanse en Engelse films.

Zondag 17 september 1944 – Arnhem
De geallieerden starten de operatie ”Market Garden”. Het is een stoutmoedige poging van de geallieerden om een reeks bruggen over de grote rivieren te bemachtigen en zo de opmars naar Berlijn via het Ruhrgebied vlot te laten verlopen. Aan deze operatie nemen 35.000 parachutisten deel die uit meer dan 1.500 vliegtuigen worden gedropt boven Nederland. De slag om de Rijnbrug in Arnhem was zeer verbeten. De geallieerden konden niet op tegen de onverwacht aanwezige 9e SS -Panzerdivision en de 10e SS -Division uitgerust met de superieure Tigertank. Rond het Arnhemse bruggenhoofd en in de stad werden enorme vernielingen aangericht waarbij heel wat burgers het leven lieten. De slag om Arnhem staat bekend als één van de hevigste uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Zondag 17 september 1944 – Beveren
De Polen zijn in Beveren. In de Sint-Martinuskerk wordt een plechtige hoogmis gecelebreerd. De middenbeuk wordt voor de Polen vrijgehouden, tot groot ongenoegen van enkele ”kerkstoelbezitters”. Overal wapperen Poolse en Belgische vlaggen. Deken Leopold Sturm (1875-1963) dankt God om de bevrijding van Beveren zonder enig bloedvergieten.
In zaal Hindra wordt ’s avonds, één week na het bevrijdingsbal met de Engelsen, een tweede bevrijdingsdansfeest met de Polen gehouden. Beveren viert feest en verbroedert met de Polen.

Maandag 18 september 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Hevige uitval der Duitschers. Het wordt een ware slag. Mitrailleuzen doorkruisen de straten van ons dorp. Er wordt hevig geschoten. Iedereen zoekt schuilplaats in de kelders. Smoutpot, Hennennest, Calishoek vormt het center van het gevecht. Halfnamiddag wordt het rustig.”

Dinsdag 19 september 1944 – Kallo
De Polen zijn nu in het centrum van Kallo en strijden tegen de Duitse achterhoede die de aftocht van het vluchtende leger dekt. De in het nauw gedreven Duitsers blazen de brug over de Melkader op, verlaten Kallo en trekken verder naar Zeeland langs de oever van de Westerschelde, waar ze paarden en materieel achterlaten. Beverenaar Christiaan Vermeulen herinnert zich dat hij in Doel twee paarden ging halen waaronder een wit rijpaard van een officier dat nog een zadel droeg. Het paard liep op de dijk in de wijk Ouden Doel. Later wordt door de geallieerden een bevel uitgevaardigd om de paarden over te dragen aan het leger.

Dinsdag 19 september 1944 – Doel
De hoeve van Hector van den Berghe is het doelwit van een luchtaanval. Vier vliegtuigen mitrailleren de legerwagens die op het erf geparkeerd staan.

September 1944 – Zeeuws-Vlaanderen
De Duitsers nemen de veerboten Koningin Wilhelmina en Koningin Emma – die de dienst over de Westerschelde tussen Terneuzen en Perkpolder verzekeren – in beslag. Ze gebruiken ze om hun manschappen naar Zuid-Beveland en Walcheren over te zetten. De veerboten worden later meegenomen en worden waarschijnlijk langs de Noordzee naar Duitsland gevaren of worden vernietigd. Ook vissersvaartuigen en privébootjes worden gedwongen om Duitsers over te zetten.

Een dag in september 1944 – Beveren
In de Donkerstraat wordt een paard dat door de Duitsers was achtergelaten dood geslagen, en het vlees wordt verdeeld onder de bewoners.
Emiel Strooband, bijgenaamd den Breeden (”den Brieën”), bemerkt een loslopend en achtergelaten paard dat al een tijdje in de omgeving rondliep. Hij vangt het dier en bindt het aan een houten telefoonpaal in de Donkerstraat. Hij gaat een zware houten hamer halen, waarmee men destijds de varkens slachtte, en slaagt het paard ermee dood.

Beenhouwer Heirbaut en zijn vrouw Liza uit de Krabbenhoek worden er bij gehaald en het dier wordt ter plaatse, in een mum van tijd, in stukken gesneden en verdeeld onder de bevolking. Isidoor Rotthier, toen een kwajongen van zeven jaar, krijgt de kop van het beest en trekt er mee naar huis. Isidoorke moest er niet ver mee lopen want het gezin Rotthier, beter gekend als de Piepollen, woonde schuin over de plaats waar het dier versneden werd. Het werd een feest! Van de kaken bakt Rost Mieken, zijn moeder, biefstukken en alles wat eetbaar was, wordt opgegeten. Heel de Donkerstraat – waaronder de Doreman, Sappe en Miel Sedu en Roos Kaluit – delen van dit geschenk dat als het ware uit de hemel kwam gevallen.

Een dag in september 1944 – Haasdonk
”De juiste datum ken ik niet meer” vertelt Raymond Van Meirvenne.
”Ik was toen een knaap van 10 jaar oud maar ik herinner mij nog levendig de hilarische toestanden van die tijd. We woonden op het Dorp in Haasdonk. Op een bepaalde dag brachten de Duitsers al hun materaal naar het midden van het Dorpsplein. Houten kisten, bakken en wat al meer en zelfs voertuigen werden tot één grote afvalberg gestapeld. Enkele Duitse soldaten overgoten alles met benzine. Een Duits soldaat beval alle ramen van de huizen op het Dorpsplein open te zetten om glasbreuk te voorkomen. Alles werd in brand gestoken. Het knalde als gewelste door de ontploffing van nog aanwezige munitie. Wanneer de Duitsers weg waren, ging iedereen – en natuurlijk ook wij als jonge knapen – op zoek naar alles wat nog bruikbaar was en niet verbrand of ergens achtergelaten
was. Ik vond toen tussen hun achtergelaten materiaal een prachtige grote revolver. Op het ogenblik dat ik hem wou wegmoffelen en er mee naar huis wou gaan, kreeg ik een draai om mijn oren van de veldwachter die mijn vondst prompt in beslag nam. Later heb ik ”mijn” revolver nog terug gezien, als pronkstuk tegen de schouw van zijn woonkamer.”

”Het waren echt onwezenlijke toestanden”, herinnert Raymond zich.
“Kinderen liepen rond met munitie. Kogels werden tussen een draaibank gezet en met een nagel en een hamer tot ontploffing gebracht. Zelfs defensieve granaten waren tot speelgoed herleid. Onvoorstelbaar hoe er geen ongelukken gebeurd zijn. Zoiets vergeet je nooit.”

Dank Raymond voor het bloedstollende en uit het hart verteld verhaal. Een verhaal dat destijds zeker geen unicum was en alleen maar de dramatiek van de bevrijding onderlijnt. Raymond werd later
artillerieofficier, en is auteur van enkele boeken over o.a. het fort van Haasdonk en de bunkers, en fort Liefkenshoek.

Woensdag 20 september 1944 – Brussel
Prins Karel (1903-1983) wordt door de Verenigde Kamers tot regent van België verkozen, omdat zijn broer Leopold III weggevoerd was naar Duitsland en later in (vrijwillige) ballingschap in Zwitserland verbleef. Hij legde op 21 september 1944 de grondwettelijke eed af.(15)

Woensdag 20 september 1944 – Doel
De Duitsers verlaten Doel en gaan aan wal te Berendrecht. Een kleine boot met soldaten keert terug, en er worden springladingen aangebracht op de overgebleven schepen in de haven. Onmiddellijk na hun vertrek ontploffen de ladingen en de volledige vloot wordt vernietigd.

Maandag 25 september 1944 – Berlijn
Volkssturm in Duitsland. Adolf Hitler beveelt de totale mobilisatie: alle mannelijke burgers tussen 16 en 60 jaar moeten de wapens opnemen en Duitsland verdedigen.

Dinsdag 3 oktober 1944 – Walcheren
Engelse Lancaster bommenwerpers bombarderen bij hoog tij de zeedijk van Walcheren bij Westkapelle, Veere en Vlisingen. De bres van zeventig meter – die door uitschuining van eb en vloed tot achthonderd meter breed zal worden – overstroomt heel Walcheren. Na hevige artillerieduellen
met de Canadezen geven de Duitsers zich over.

Vrijdag 6 oktober 1944 – Brussel
In het staatsblad verschijnt het besluit over een grootscheepse monetaire operatie, genaamd Operatie Gutt.(16)

Donderdag 12 oktober 1944 – Antwerpen
De eerste vliegende bom van het type V-1 treft Antwerpen.

Dinsdag 17 oktober 1944 – Doel
Engelse troepen installeren zich in Doel: de Schelde moest worden beschermd tegen de aanvallen van Duitse vliegtuigen, en gezuiverd van mijnen. In de namiddag vindt er een geïmproviseerde feestparade plaats.

Dinsdag 24 oktober 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Half October komen de V.I. voor den dag. Alle dagen hebben wij er last van. Doch in den nacht van 23-10-44 op 24-10-44 valt op Melsele zelf, rond 1/2 5 uur ’s morgens de eerste. Den dag van 24-10-44 komen er verscheidene op onze parochie neder. De eerste viel achter de woonst van August Van Moer, eene tweede op den dijk, andere vielen links en rechts. Geen persoonlijke slachtoffers, maar veel stoffelijke schade. Vele V.I. komen neer in den polder.”

Vrijdag 3 november 1944 – Knokke
De Duitsers zitten nog in Knokke en houden in het hotel Dorchester Canadese krijgsgevangen vast. De krijgsgevangenen overmeesteren op Allerheiligendag hun bewakers. De Canadezen, geholpen door weerstanders en rijkswachters, doen de Duitsers op 3 november op de vlucht
slaan.

Dinsdag 28 november 1944 – Antwerpen
Geallieerde schepen meren aan in de haven van Antwerpen. Er vallen nog meer V-1 en V-2 bommen op het Antwerpse en dokwerkers die willen werken, krijgen ”bibbergeld”.

Zaterdag 2 december 1944 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”[…] ten 1/2 3 uur namiddag valt eene raketbom rond de Half Maan. Alfons De Jonghe, schaapherder, was daar juist met zijne kudde, hij werd getroffen en op den slag gedood, eene weduwe achterlatende met 11 kinderen. Den wijk ’Den Esch’ heeft het ook erg te verduren. Tot 4 malen toe komen V.I en raketbommen op de woningen neder. Het hof ’De Roode Poort’ wordt erg getroffen. In ’Den Kloet’ rond het hof van Brys komen meermalen bommen neder.”

Zaterdag 16 december 1944 – Antwerpen
Een V-2 bom komt terecht op de cinema Rex in De Keyserlei. Er vallen 567 doden en 291 gewonden. De ramp gebeurt om 15u20 tijdens het draaien van Buffalo Bill, een Amerikaanse western. Dezelfde dag gaan de Duitsers terug in de aanval in de Ardennen, het Ardennenoffensief was begonnen.(17)

Maandag 19 december 1944 en volgende – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Overtalrijke bommen beginnen te vallen, omtrent elke half uur en soms nog meer, dit duurt zoo den ganschen avond en den ganschen nacht; het wordt iets verschrikkelijk. 20-12-44. De bommenregen gaat verder. Rond 1/2 10 een zware slag. Een V.5 valt op het huis an Brys Henri.(18), in den Kloet. Gansch het huis wordt in puin gelegd; gelukkig geene slachtoffers; slechts eenige gekwetsten. Rond 7 uur valt een bom op Kalishoek; verscheidenen huizen erg beschadigd; talrijke gekwetsten doch geen doodelijk. Ten 10 uur ’s avonds breekt brand uit bij Frans Van de Vijver op ’t Fortje. (19) De schuur wordt de prooi der vlammen. 23-12-44. Bommen en nog bommen. Rond 3 uur komt er eene in de richting van het dorp en stort met helsch gedruisch en gehuil neder op eene weide in Kalishoekstraat. Overgroote stoffelijke schade, ook in de pastorij waar schier alle ruiten worden uitgeslagen.
Ook de glasramen der kerk hebben het erg te verduren, het groote raam boven mijnen biechtstoel, de geschilderde ramen op ’t koor van O.L. Vrouw; de ramen op het koor. Onmogelijk daar nog dienst te doen; wij moeten onzen toevlucht nemen in H. Jozefskoor. In den zelfste avond, ten 10 ure valt er eene in eene weide in de Nieuwe straat.(20). Weerom groote stoffelijke schade. Op 24-12-44 komt eene bom neder in de Pauwstraat, achter De Rycke Const.(21), eene andere dicht bij de kapel van Gaverland, waar zij overgroote verwoestingen aanricht; alle glasramen zijn weggeslagen.”

Maandag 29 januari 1945 – België
Definitieve en totale bevrijding van België.(22) De balans na vijf jaar bezetting kan opgemaakt worden, want de oorlog had zijn tol geëist. Het spoorwegnet was voor meer dan de helft vernield. Het rollend materiaal werd naar Duitsland gesleept en wat overbleef was van inferieure kwaliteit , 1.500 km weg is onbruikbaar, de benzine staat op de bon, 623 bruggen zijn ingestort of onbruikbaar, de binnenscheepvaart is bijna onmogelijk door kapotte sluizen en scheepswrakken die de vaart belemmeren, 8 procent van de gebouwen is vernield of onbewoonbaar door het oorlogsgeweld, de industrie is op sterven na dood. Hoogovens en steenkoolmijnen waren vernield of onder water gezet. Er was een tekort aan steenkool en een deel van de bevolking leed honger.

Zondag 29 april 1945 – Melsele
De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis:
”Het mirakuleuze beeld van O. L. Vrouw van Gaverland wordt plechtig naar de kapel terug overgebracht. Deze overbrenging is met zeer veel luister geschied. Op het initiatief van den E.H. Pastoor werd een prachtige stoet georganiseerd waaraan al de maatschappijen der parochie deelnamen.”

Dinsdag 8 mei 1945
Capitulatie van Duitsland: einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa.

 

Bronnen

Dank aan AXIS-Vredesgenootschap Beveren (www.axis4peace.eu), en in het bijzonder aan de heer Roland Van Goethem.

Daarnaast gesprekken met o.a. Isidoor en Henri Rotthier, Armand Tyteca, Raymond Van Meirvenne, Christian Vermeulen en Marc Zwartelé.

J. VAN REMORTERE, En toen was het oorlog … : dagboek van de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, 1980.

Kroniek van de 20ste eeuw, Amsterdam, 1985.

Kroniek van België, Antwerpen, 1991.

De oorlogskranten, Brussel, 1993.

Literatuur

Wie meer wil weten over de bevrijding van onze regio, zie:

De eerste Poolse pantserdivisie en de bevrijding van Vlaanderen in september 1944 : huldeboek aan de Poolse bevrijders bij de veertigste verjaardag van de bevrijding van Poperinge, Ieper, Roeselare, Tielt, Aalter, Lokeren, Sint-Niklaas, Beveren, Poperinge, 1984.

Gesneuvelde soldaten en oorlogsslachtoffers Beveren 1914-18 - 1940-45, Beveren, s.a.

Doel, 8 mei 1945: feestelijke optocht in de Pastorijstraat.
Op de stuurcabine zitten
o.a. Lucienne De Keulenaer en Leonza Hageman.
(Verzameling familie Stuer)

Viering 65 jaar bevrijding, Beveren, 2009.

H. COOLS, De bevrijding van het Land van Beveren en de zwarte bladzijde van de repressie, in: Het Land van Beveren, jg. 37, 1994, nr. 4, p. 130-137.

Id., De oorlogsslachtoffers van Melsele in 1940-1945, in: Het Land van Beveren, jg. 33, 1990, nr. 4, p. 132-154.

Id., Kallo’s wel en wee in Wereldoorlog II, Beveren, 1994.

Id., Kallo’s wel en wee in Wereldoorlog II : de slachtoffers 1940-1945, in: Het Land van Beveren, jg. 34, 1991, nr. 2, p. 47-83.

Id., Toelichting over de oorlogsslachtoffers 1940-’45 van Doel, in: Het Land van Beveren, jg. 33, 1990, nr. 2, p. 75-78.

C. DE DECKER, De luchtoorlog boven het Land van Beveren, Beveren, 1992.

A. DE WITE, Bommen over Melsele (1940-1945) : eigentijdse notities van pastoor Frans Pieters, in: Het Land van Beveren, jg. 33, 1990, nr. 1, p. 23-35.

C. KAJPUS en O. VAN DAM, Non omnis moriar… : het verhaal van Czeslaw Kajpus, officier bij de Eerste Poolse Pantserdivisie, Nieuwkerken, 1995.

S. STUER, Aantekeningen bij de Duitse aftocht in ’44 en de V-bommenperiode in ’45 te Doel, in: Het Land van Beveren, jg. 33, 1990, nr. 2, p. 63-74.

A. Van Bogaert, Champetter Amandus Van Bogaert (1875-1944) : het enig slachtoffer van de septemberbeschieting in 1944 te Verrebroek, in: Het Land van Beveren, jg. 51, 2008, nr. 2, p. 106-110.

P. VAN BOUCHAUTE, Oorlog in de stad : kroniek van Sint-Niklaas in 1940-1944, Sint-Niklaas, 1990-1995.

R. Van Moer, Welk eiland heette Chanelaus, Beveren, 1979, p. 152-153.

J. VAN REMORTERE, Op de rand van het nest (Nest-trilogie), Zele, 1974.

J. VERSTRAETEN, Herinneringen aan de bevrijding, in: Vrasene int Lant van Waes, Vrasene, 1986, p. 288-289.

G. WILEMS, De bevrijding van Beveren in 1944, in: Het Land van Beveren, jg. 27, 1984, nr. 4, p. 142-148.
 

Noten

1. Zie: G. VAN POUCKE, De Poolse eerste pantserdivisie in België : ”Non omnis moriar”, september 1944 (Brussel, 1990); F. BUYS, A.-M. LIETAER en D. VAN DUYSE, Oorlogs- en aanverwante gedenktekens te Beveren (Beveren),in: Het Land van Beveren, jg. 43, 2000, nr. 3, p. 124-125; Z. MIECZKOWSKI, The soldiers of general Maczek in World War II (Warschau, 2004); Van paardenwagen tot tank : de oorlogsmemoires (1914-1946) van Stanislaw Maczek (2009).

2. Deze codenaam werd door de Amerikanen gegeven aan de landingsplaats in Arromanches in Normandië. De Omaha is een indianenstam van de familie der Sioux, thans wonend in de staat Nebraska. De naam werd ook gegeven aan een stad in Nebraska gelegen aan de rechteroever van de Missouri, aan de Central Pacific Railway. Deze stad werd in 1854 gesticht en was lang het vertrekpunt voor kolonisten die naar de Far West trokken.

3. V -1, de eerste van de zogenaamde Duitse V-wapens. V staat voor ”Vergeltungswaffe”. De V-1 was een bom die op eigen kracht vloog met een primitieve pulserende straalmotor, op een relatief lage hoogte, en daarbij een sputterend geluid maakte. De lancering gebeurde met een katapultinstallatie. Er werden meer dan 30.000 V-1’s afgevuurd. De trefzekerheid van dit gevreesd wapen lag aan de lage kant, met zeer veel burgerlijke slachtoffers tot gevolg.

4. A lexander von Falkenhausen (1878-1966) was de militaire bevelhebber van het Duitse militaire bestuur van mei 1949 tot juli 1944 van België en Noord-Frankrijk, en van 20 tot 29 mei 1940 was hij dit ook voor Nederland. Hij was een neef van Ludwig von Falkenhausen, de bevelhebber over het bezette België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Alexander von Falkenhausen was betrokken bij het mislukte militaire complot tegen Adolf Hitler van de Wehrmacht op 20 juli 1944. Hij werd in Dachau opgesloten, waar hij in 1945 bevrijd werd door de geallieerden. Hij werd uitgeleverd aan België, waar hij werd veroordeeld tot 12 jaar gevangenisstraf. Maar na drie weken werd hij vrijgelaten nadat overweldigend bewijs aantoonde dat hij had geprobeerd zo veel mogelijk Joden en Belgen te redden van deportatie en executie.

5. Konrad Adenauer (1876-1967) was burgemeester van Keulen van 1917 tot 1933, en in 1945. Hij werd hij in 1949 verkozen tot eerste bondskanselier van West-Duitsland, wat hij bleef tot 1963. 6. T ijdens de Tweede Wereldoorlog verscheen dit blad onder Duitse censuur.

7. De V-2 was een raket met een lengte van 14 meter die in de neus een springlading van één ton met zich meevoerde. De V-2 stortte zich van zeer grote hoogte met een supersonische snelheid neer op haar doel zodat de bom – anders dan bij de veel langzamere en kleinere V-1 – niet door vliegtuigen kon worden onderschept. In totaal werden er vanuit Wassenaar
1.027 V-2’s gelanceerd, waarvan er 517 op Londen terechtkwamen met 3.000 doden tot gevolg. Nadat de geallieerden de haven van Antwerpen hadden ingenomen, werden er door de Duitsers nog 1.712 V-2’s afgeschoten richting Antwerpen waarbij er 600 de stad troffen, nadat al ca. 4.000 V-1’s waren neergekomen op de stad en de haven. Er vielen door deze twee moordwapens meer dan 4.000 doden in Antwerpen.

8. Zo’n verkenningsvoertuig was een relatief klein en licht gepantserd voertuig op vier volle rubberbanden, met één chauffeur en twee schutters die een mitrailleur bedienden. De verkenners stonden rechtop in de wagen die voorzien was van twee ovale openingen in het dak.

9. Zie F. SMET, De familie Cop van kop tot teen, in: Het Land van Beveren, jg. 51, 2008, nr. 2, p. 101-105.

10. Zie: F. BUYS, A.-M. LIETAER en D. VAN DUYSE, Oorlogs- en aanverwante gedenktekens te Beveren (Kallo-Kieldrecht), in: Het Land van Beveren, jg. 44, 2001, nr. 2, p. 66-67.

11. Ibidem, p. 64.

12. Zie: F. BUYS, A.-M. LIETAER en D. VAN DUYSE, Oorlogs- en aanverwante gedenktekens te Beveren (Melsele), in: Het Land van Beveren, jg. 44, 2001, nr. 3, p. 122-123.

13. G eplaatst naar aanleiding van de plechtige inhuldiging van de nieuwgebouwde gemeenteschool in 1953. Zie: F. BUYS, A.-M. LIETAER en D. VAN DUYSE, Oorlogs- en aanverwante gedenktekens te Beveren (Verrebroek - Vrasene), in: Het Land van Beveren, jg. 44, 2001, nr. 4, p. 169.

14. N . WOUTERS, Het geval De Paep : oorlogsherinnering, beeldvorming en lokale geschiedschrijving, in: Het Land van Beveren, jg. 52, 2009, nr. 1, p. 53.

15. P rins Karel (1903-1983) moest zijn taak vervullen tijdens de moeilijke omstandigheden van de Koningskwestie tot 20 juli 1950, toen het parlement vaststelde dat er een einde was gekomen aan de onmogelijkheid tot regeren van Leopold II.

16. Het kabinet van Pierlot wilde prioritair het muntprobleem aanpakken. De kans op hyperinflatie was zeer groot, en om die te vermijden kondigde minister Camille Gutt aan dat alle biljetten van de Nationale Bank van België hun betaalkracht verloren. Tegelijkertijd werden alle depositorekeningen geblokkeerd. Per persoon mocht slechts 2.000 frank worden omgezet in nieuwe biljetten of deposito’s. Al het geld dat niet kon worden omgewisseld, werd voor 40 procent geboekt op een tijdelijk geblokkeerde rekening op naam van de eigenaar. De overige 60 procent werd definitief geblokkeerd en omgezet in een verplichte saneringslening. Met deze ingrijpende operatie hoopte men de prijzen op de zwarte markt met de helft te kunnen drukken en oorlogswinsten te lokaliseren.

17. De Duitse maarschalk Gerd von Rundstedt zette in de Ardennen, totaal onverwacht, een hevig tegenoffensief in. De aanval begon ’s ochtends om 5u30 in een dikke mist. Von Rundstedt ontplooide een front van bijna 75 km breed, dat omwille van de mist onbereikbaar was voor de vliegtuigen van de geallieerden. De verrassing was volledig. In Sankt Vith was de bevolking nog de bevrijding aan het vieren, toen de Duitsers terug de stad innamen. Op 22 december 1944 heroverden de Duitsers Saint-Hubert, plunderden de stad en isoleerden een deel van het Amerikaanse leger in Bastogne. Generaal Mac Auliffe hield met 18.000 manschappen stand tegen de Duitse omsingeling. Op de vraag van de Duitsers aan de Amerikanen om zich over te geven antwoordde generaal Mac Auliffe ”Nuts”. Bastogne wordt sindsdien door de Amerikanen ”Nuts City” genoemd. Tijdens de zware strijd vielen zeer veel doden. De geallieerden dropten 850 ton voorraad en munitie boven Bastogne. Op 26 december 1944 ontzette generaal Gaffey met zijn pantserdevisie de stad. Door het offensief werden Malmedy, Rochefort, Saint Hubert, Jemelle en tal van kleinere dorpen bijna volledig met de grond gelijk gemaakt. Op 4 januari 1945 mislukte het laatse Duitse tegenoffensief, en de dag nadien trokken de Duitsers zich terug. Het einde van de slag om de Ardennen was een feit.

18. N u Trepelandstraat.

19. N u Dweerse Kromstraat.

20. De huidige Spoorweglaan.

21. Thans Appelstraat.

22. Alhoewel de Antwerpse regio nog wekenlang te lijden heeft van bombardementen. De Melseelse pastoor Frans Pieters vermeldt in zijn Liber memorialis: ”6-4-45. Sedert 8 dagen komen geene bommen meer. De laatste viel op Witten Donderdag ten 6 uur ’s morgens op een stuk land in den Polder [...] Zoo eindigde deze allerdroeve periode van den oorlog. 150 dagen hadden wij doorgebracht.

TOP

• Uitvaartplechtigheid van de heer Czeslaw KAJPUS
  Luitenant-kolonel op rust
  1ste Poolse Pantserdivisie.
  Homilie 13 mei 2015 (NIEUW)
   

• Bevrijding van Beveren
  (september 1944) Context Internationale gebeurtenissen
   

• Camp Top Hat
   

• Bevrijding van Beveren
   

• De Eerste Poolse Pantserdivisie
   

• Figurant in een Wereldbrand
   

• NSB- afdeling Beveren
   

• Non Omnis Moriar…
   

• C.R.A.B. 1940
   

• Spionage-net TEGAL
   

• Het Brits Monument te Doel
   

• Familie Van Craenenbroeck
   

• De oorlog van Jerom
   

• Het verhaal van Czeslaw Kajpus
   

• Poolse deelname aan
  de bevrijding van België
   

• 2 maart 1946
  Beveren huldigt zijn Bevrijders
   

• Korte historiek van de
  eerste Poolse
  Pantserdivisie
   

• Septemberdagen 1944
   

• Nationale Koninklijke Beweging (NKB / MNR)