Septemberdagen 1944
Memoires…

1944

06 juni – D-DAY begon een nieuwe toekomst voor Europa. Het was het startschot voor de aftelling naar bevrijding van een vierjarige onderdrukking. De bevolking luisterde in het geheim naar, door de Nazi’s verboden, radioberichtgevingen en noteerden ijverig de vorderingen der geallieerde legers op landkaarten die ’s avonds in familiekring bij invallende duisternis werden ontvouwd en fluisterend besproken. Telkens de frontlijn wat opschoof in de goede richting, werd vol verwachting uitgekeken naar een volgend positief bericht. In alle stilte bereidde men zich voor op de dag dat de kakikleuren in zicht zouden komen. Dat verwenste “ feldgrau “ was men reeds lang hartsgrondig beu. Met vertrouwelingen durfde men de situatie van de dag bespreken maar uiterste voorzichtigheid was hierbij geboden want : “ Feind hört mit “ !

Dat voor de bevrijding van Europa en de wereld vele landen de handen in elkaar hadden geslagen en een coalitie tegen het fascisme hadden gevormd wist men. Dat de Verenigde Staten van Amerika, Canada, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Sovjet Unie de belangrijkste partners waren, daar was men van op de hoogte. Dat België, Nederland en Luxemburg hun bijdrage leverden, wist men ook…
Maar de wijze waarop de Legers waren samengesteld, wie de bevelvoerders waren enz.., daar wist Jan met de pet uiteraard niks van.
Ongeduldig wachtte men op hun komst en hoopte dat “ ze rap hier zouden zijn “.

Na de oorlog kreeg men stilaan meer informatie over het verloop van de strijd, werden af en toe legerrapporten vrij gegeven…, kon men de dagorders van de regimenten inkijken.

Een van de Geallieerde Legers die een belangrijk deel van Frankrijk, Vlaanderen en Nederland bevrijdde, was het 2de Britse Leger dat samen met het Canadese Leger en de 1ste Poolse Pantserdivisie de 21ste Legergroep vormde onder het commando van Maarschalk Montgommery.
Deze troepen vochten samen dezelfde veldslagen. Ze werden door hun bevelhebbers ingezet op plaatsen waar ze op dat moment het meest nuttig waren. Soms bevonden de Polen zich in het midden van de aanvalslinie, Canadezen rechts en Britten links of in en andere slagorde volgens de noodwendigheden van het gevecht. Dikwijls werden de legerafdelingen op één zelfde dag in één zelfde stad of dorp ingezet en had Jan Modaal hier geen overzicht meer, bv. Britse verkenners, Canadese infanterie en Poolse tanks. Aangezien de 1ste Poolse Pantserdivisie in Schotland werd gevormd en opgeleid droegen hun tanks veelal opschriften met de namen van hun Schotse liefjes of echtgenotes. Om al deze redenen was het voor de gewone burger aartsmoeilijk om het onderscheid te maken. Men kende immers noch de kentekens van de voertuigen noch deze van de uniformen. Vergissingen waren dus niet uit te sluiten en komen vaak voor in de verhalen die ons uit die tijd zijn nagelaten.

2009.

65 jaar later is de Bevrijding 1944 voor sommigen nog altijd de belangrijkste gebeurtenis in hun leven. Herinneringen aan toen brengen dikwijls de emoties opnieuw naar boven.

Een prominent ooggetuige is de thans 91 jarige Gabriël Willems, Beverse Heemkundige. Tijdens de septemberdagen 1944 heeft hij zijn belevenissen te Beveren-Waas nauwkeurig opgetekend. Zelf had hij een niet onbelangrijk aandeel in het verloop der gebeurtenissen. Zij verhaal willen we u zeker niet onthouden.
 

Uit de memoires van Gabriël Willems :

Het begin der maand september 1944 is voor velen een periode van angstig wachten op de komst van de bevrijders. Langs de rechter Scheldeoever zijn de geallieerden heel wat sneller opgerukt dan in het Land van Waas, en maandag 4 september wordt Antwerpen bevrijd. Hier te Beveren is een uitgangsverbod uitgevaardigd : men mag slechts op straat tussen 12 en 14 uur.

Maandag 4 september komt er een (vals) bericht door : “ De bevrijders zijn in aantocht “. Zulks is mogelijk; op de radio is immers gezegd dat Antwerpen in het bezit van de geallieerden is. Talrijke inwoners troepen samen op de Markt. Uit de Vrasenestraat komen typische Duitse karren, getrokken door paarden, met veel soldaten van de Wehrmacht. Angstig vragen zij wat er gaande is ? Zij voelen zich onwennig tussen de menigte. Ik vertel hun dat Antwerpen ingenomen is en dat zij niet verder kunnen. Toch vervolgen zij hun weg.

Woensdag 6 september weer een bericht dat de geallieerden naderen. Nu zal het wel waar zijn. Iemand bevlagt zijn huis. Iedereen doet de Belgische vlag wapperen. Een rijwielkorps van jonge Duitse soldaten passeert Beveren en houdt even halt op het Viergemeet. Zij vragen wat die vlaggen betekenen. Ze ontnemen mij mijn fiets en rijden verder, richting Antwerpen. Angstig en zenuwachtig worden de vlaggen terug ingehaald.

Ondertussen is men begonnen met het leegplunderen van “ den depot “ (Militair depot aan de Kruibekesteenweg, waar thans het Rijksarchief Beveren gevestigd is). Passerende Duitse soldaten houden plunderaars aan. Een tussenkomst van een burger voorkomt een fusillade. Sommigen van de aangehoudenen vluchten, en er wordt op hen geschoten. Een van hen wordt gewond aan de dij. Hij ontvangt van ons andere kledij om thuis (dat is op de Kallobaan) te geraken.

Overdag zijn er geen Duitse soldaten te zien. ’s Nachts trekken zij verder. Een soldaat zit vooraan, buiten de cabine, met het geweer in aanslag. Een jonge, aan astma lijdende vrouw staat voor haar open raam (G.Van Gervenstraat). Zij wordt beschoten maar niet geraakt. Beveren blijft een niemandsland tot zaterdag 9 september. Een anti-char, een rupswagen en een jeep met Engelse soldaten.

Bren-carrier van het Engelse leger.

Zij dragen een badge R.M.S.C. Het is ongeveer kwart over twee. Ik spreek met hen en mag plaats nemen in de anti-char. Zij vertellen mij dat zij de opdracht hebben het gewest te verkennen. Zij moeten naar Sint-Anneke rijden. Ze rijden verder via de Doelstraat (thans Gerard Van Gervenstraat). Waar we passeren gaan de deuren open en worden we onthaald op handgeklap en bloemen. Even voorbij het “Geel Huis” (grens Beveren – Melsele) komt men ons zeggen dat de Duitsers zich hebben opgesteld in het huis “ De Smoutpot” : de luiken zijn dicht maar de ramen open, en het geschut is opgesteld achter de geopende ramen. Zo hebben zij de Grote Baan onder vuur. Ik treed op als tolk en zeg de Engelsen dat het wellicht beter is terug te rijden tot aan “ De Klok “ (Viergemeet) en via Kallobaan en Leurshoek te rijden; zo ontkomen zij het vizier. Via de radio krijgen zij de toelating om in de richting Kallo te rijden. Ter hoogte van “ De Witte Muur “ (Leurshoek), even voorbij de Broekstraat, komt men ons vertellen dat de Duitsers uit Melsele weg zijn en naar Kallo zijn gereden. Een drietal jonge vrouwen uit Melsele komen de soldaten verwelkomen met een lange zoen. Zij hadden het aan zichzelf beloofd.

Er valt een weinig regen; wij zouden zeggen : “het begint te zeveren”. Ik krijg van de soldaten een regenmantel met een vierkant op de rug, t.t.z. een uitgespaarde ruimte om de regenjas over de rugzak heen te kunnen dragen. Ik hoor omstaanders vertellen dat ik naar Engeland ben gevlucht en nu dien in het Engels leger. Men komt zeggen dat een Rus, in dienst van de Wehrmacht, zich wil overgeven. Twee soldaten, de revolver in de hand, volgen de burger. “ Me Ruski “ herhaalt hij voortdurend. Hij neemt plaats in de rupswagen. Omstreeks 18 uur keert de Engelse patrouille terug naar haar eenheid te Sint-Niklaas.

Ondertussen zijn de geallieerde soldaten in Beveren toegekomen. Ferdinand Tyteca en zijn medewerkers Louis Cop en Louis Van Gool namen het tussentijds bestuur van de gemeente in handen. Samen met een vijftal anderen werden wij opgeroepen om de werking van de gemeentediensten te verzekeren. Dank zij het kordate optreden van commissaris Ferdinand Tyteca werd de vernielingstocht van een groep, die “in de boompjes” klaar stond, verhinderd. Merkwaardig is dat bij de bevrijding van Beveren geen plundertochten of vernielingscampagnes werden gehouden. Dat gebeurde wel in mei 1945 bij de capitulatie van Duitsland. Ook een groep Antwerpenaars die meenden dat het vervangingsbestuur te Beveren niet hard genoeg optrad moest onverrichterzake terugkeren vanwaar ze gekomen waren. Wel zijn de weerstandsgroeperingen in actie getreden; een schrijnend beeld van wat mensen elkaar kunnen aandoen. Die avond zeer veel volk op de straat. Twee personeelsleden van het kasteel Cortewalle lopen in “Belgisch kostuum” in de menigte; rood-geel-zwart ensemble. De straten geuren naar gesausde tabakken. Players en Camell worden gretig en dankbaar meegerookt.

Zondag 10 september. Omstreeks 13 uur installeert het orkest “ De Jantjes “ zich op de Markt en animeert er een volksbal. Engelse soldaten dansen mee. In het gebouw van de ravitaillering (nu huisnummer 19 Koffiehuis Vivaldi en Kruidvat ) is het hoofdkwartier van het leger ondergebracht. De gang is vol met krijgsgevangenen en er gebeurt een identiteitscontrole. Ik word via dr. Gerard Eyckerman aangesteld om benzine te verdelen aan weerstandsgroeperingen en aan bijzondere particulieren. Op de Markt vertrekt een wagen met weerstanders. Zij willen Kallo gaan bevrijden. Zij keren niet terug… Op de Melseledijk is later een monument opgericht om hen te gedenken.

Zondag 10 september. Beveren, Markt. Engelse soldaten verbroederen met de bevolking.

Foto Gabriël Willems

Die zondagavond 10 september is er een bevrijdingsbal door de weerstandsgroeperingen. Ik krijg geen toegang omdat ik geen kaart van weerstander kan voorleggen.

Maandag 11 september. De Engelsen hebben hun mortieren opgesteld op de grens van het park van Ter Vesten en de Meersen. Zij beschieten Kallo. Enkele Engelse soldaten hebben een onderkomen gevonden bij de bewoners uit de omgeving. Gewapende weerstanders komen mij halen om de soldaten die in dat bepaald huis zitten diets te maken daar weg te blijven… We vernemen dat de Duitsers uit Kallo zijn weggetrokken en dat de Canadezen Kallo hebben bezet. ’s Avonds plooien de vooruitgeschoven posten terug op Beveren. Op het Viergemeet houdt een Sherman-tank de wacht.

Dinsdag 12 september. We vernemen dat de Duitsers zich opnieuw te Kallo hebben gevestigd. In de namiddag staat de Beverse Markt helemaal vol met tanks, vrachtwagens en jeeps van het Engels leger. In de regen bakken zij frites. Zij wachten verdere bevelen af. ’s Avonds vertrekken zij, zoals ze me vertellen : “ naar Nederland via Hamme en Dendermonde “ (de brug van Temse was vernietigd en de tunnel stond onder water).

Woensdag 13 september. Links in de Essendreef kampeert een Schotse pantserafdeling. Op het kasteel Ter Vesten logeren Engelsen. De tomaten van Gust van Geertsom smaken voortreffelijk.

Engelsen, Canadezen en Schotten hebben Beveren en een groot deel van het Waasland bevrijd of bezet in afwachting van de komst van de Polen die in hevige gevechten betrokken waren te Tielt (8september). Als de Polen te Beveren komen stellen zij zich op in de Gravendreef. Zij hebben als taak de resten van de Wehrmacht op te ruimen. De Duitse soldaten zijn reeds weg via de grote rivieren. Zij hebben een massa materieel achtergelaten. De Polen manoeuvreren in de blanke polders.

Een escadron van de 1ste Poolse Pantserdivisie (dus geen Schotten )
bivakkeert in de Essendreef.
Bij inzoomen kan men duidelijk identificeren : de Poolse adelaar op de muts
en het kenteken van de Divisie op de linker mouw.

Zondag 17 september wordt een plechtige hoogmis gecelebreerd. De middenbeuk wordt voor de Polen vrijgehouden, tot groot ongenoegen van de “stoelbezitters” uit de middenbeuk. Overal Belgische en Poolse vlaggen. Deken Leopold Sturm dankt God om de bevrijding van Beveren zonder enig oorlogsgeweld en zonder enig bloedvergieten van parochianen.’s Avonds is er een tweede groot bevrijdingsbal, ditmaal met de Poolse soldaten.

Op dinsdag 19 september wordt Kallo definitief door de Polen bevrijd.

Tot hier Gabriël Willems.

Sherman tank van de 1ste Poolse Pantserdivisie in de Essendreef.
Men herkent duidelijk de achterzijde van de huidige Taverne “ Het Koetshuis “

Foto Gabriël Willems

Bevrijden wil zeggen : het vrijmaken van een land of regio van alle overheersing.
In een belangrijk deel van Frankrijk, Vlaanderen en Nederland heeft de 1ste Poolse Pantserdivisie dit voor haar rekening genomen, want uiteindelijk waren het toch de Polen die de laatste weerstand hebben gebroken en de gebieden van alle vijandelijke elementen hebben gezuiverd.

Uit Gazet Van Antwerpen dd. 04.03.1946.
“ Zestien maanden zijn reeds verlopen sedert de gemeente Beveren-Waas door de Poolse regimenten, en in het bijzonder door het 2de Pantserregiment werd bevrijd. Maar toch zijn de inwoners hun koene bevrijders niet vergeten. Daarom was er op zaterdagmorgen een plechtigheid te Beveren-Waas belegd, waarop de gemeente, door het overhandigen van een Erestandaard, haar dankbaarheid wou betonen.”

Eerbetoon aan alle Bevrijders.

Na 65 jaar zijn we nog steeds dankbaar en verheugd voor de Vrede die deze soldaten ons hebben terug gebracht en de toekomst die zijn ons en onze kinderen hebben gegeven.
Ze kwamen uit een ver land en hun namen zijn onbekend, maar ze zijn een deel van ons en wij vergeten hen nooit !

Landmarc